Polonia w Stanach Zjednoczonych jest jedną z najliczniejszych na świecie i wielu jej przedstawicieli zasłynęło jako politycy, naukowcy i wynalazcy.
Aby upamiętnić ich wkład w rozwój kraju, od 1981 obchodzony jest Polish American Heritage Month. Jako miesiąc szczególny wybrano październik odwołując się do dziejów USA - postaci Kazimierza Pułaskiego i Tadeusza Kościuszki, którzy obaj zmarli w październiku (Pułaski - 11 października 1779, Kościuszko - 15 października 1817), a także najdawniejszej historii Polaków w Ameryce Północnej, czyli przybycia w październiku 1608 roku pierwszej polskiej grupy osadników.
DR MARIA ANNA FURTAK – CENTRUM BADAŃ NAD ORGANIZACJAMI POLONIJNYMI ZA GRANICĄ KUL
Według legendy pierwszym Polakiem, który postawił stopę na amerykańskiej ziemi był Jan z Kolna i to w 1476 roku, czyli 12 lat przed odkryciem Nowego Świata przez Krzysztofa Kolumba. Z racji, że na dokonania Jana z Kolna nie ma dowodów, przyjmuje się, że pierwszymi Polakami na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych było pięciu lub sześciu rzemieślników, którzy do wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej dotarli w 1608 roku jako specjaliści wynajęci do budowy angielskiej kolonii w Nowym Świecie.
W 1607 roku na terenie obecnego stanu Wirginia Zachodnia i Kentucky utworzono Kolonię Wirginijską, w celu rozszerzenia strefy angielskich wpływów i pozyskiwania surowców naturalnych. Do pracy w pionierskich warunkach potrzeba było siły roboczej, jednak wyspecjalizowanej w różnych gałęziach przemysłu. Podróż do Nowego Świata była wówczas trudna, długa i wyczerpująca, stąd tylko nieliczni znajdowali odwagę, by podjąć pracę w głównej osadzie kolonii nazwanej na cześć ówczesnego angielskiego monarchy Jamestown.
W październiku 1608 roku statek "Mary and Margaret" z 17 osadnikami dotarł do Jamestown - wśród nich, oprócz Holendrów i Niemców byli Polacy - pierwsi w historii na kontynencie amerykańskim.
Michał Łowicki, Zbigniew Stefański, Jan Bogdan, Jan Mata i Stanisław Sadowski zostali zrekrutowani przez kierownika wyprawy, kapitana Johna Smitha jako specjaliści w produkcji pozyskiwanych z drzew iglastych smoły, żywicy, dziegdziu, terpentyny - dlatego przyjmuje się, że wywodzili się z terenów Litwy, gdzie przemysł przetwórstwa drzewnego był wysoko rozwinięty. Wśród nich był również dmuchacz szkła i wytwórca potażu (półproduktu do produkcji mydła). Byli prawdopodobnie również protestantami, ponieważ Anglicy nie chcieli mieć w swoich szeregach innowierców.
Warunki życia w nowo powstałej kolonii, z daleka od cywilizacji z pewnością nie były korzystne, bo naznaczone ciężką pracą, za którą Polaków wyjątkowo chwalili i cenili Polacy zarządzający kolonią.
W ciągu kilku lat wrośli w niewielką społeczność Jamestown, a w 1619 zorganizowali pierwszy strajk w dziejach Ameryki Północnej. Stało się tak, ponieważ w nowo powołanym (i pierwszym w Ameryce) zgromadzeniu prawodawczym kolonii prawo głosu otrzymali tylko Anglicy. Polacy, uważający się za pełnoprawnych obywateli Jamestown poczuli się tym urażeni i zaniechali pracy. Często przypomina się ten fakt dla podkreślenia demokratycznych tradycji Stanów Zjednoczonych, choć strajk Polaków miał miejsce na terenie angielskiej kolonii, na 157 lat przed ogłoszeniem Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Byli więc nie tylko pionierami w sensie gospodarczym, ale również politycznym.
Polish American Heritage Month przywołuje te wydarzenia jako symboliczne i istotne dla późniejszych dziejów Stanów Zjednoczonych, a przede wszystkim dla dziedzictwa amerykańskiej Polonii.
M. Haiman, Polish Past in America 1608-1865, Chicago 1939, s. 11-14.
J. Pula, Polish Settlers at Early Jamestown, w: Encyclopedia Virginia. encyclopediavirginia.org/entries/polish-settlers-at-early-jamestown/
J. Wytrwal, Poles in American Tradition and History, Detroit 1969, s. 9-14.
Ilustracja: Jamestown - tablica upamiętniająca przybycie polskich rzemieślników w 1608 roku.
Tablicę ufundowaną przez Amerykańską Radę Kultury Polskiej (ACPC) umieszczono 20 lipca 2012 r. na poboczu szosy Virginia Route 31 przy wjeździe do zabytkowej osady w Jamestown (stan Wirginia).
Kogo upamiętnia tablica?
W 1608 roku, na pokładzie statku „Mary and Margaret” dotarli do angielskiej kolonii w Jamestown (obecnie stan Virginia) osadnicy z Polski. Założyli jedną z pierwszych fabryk obrębie Jamestown, produkując między innymi gont do krycia dachów i smołę, prowadzili sklepy z wyposażeniem dla statków żaglowych. Zatrudnieni przez firmę Virginia Company of London, pomagali w osiedleniu się na ziemi amerykańskiej kolejnym kolonistom. Mało tego, przekazy historyczne mówią, że dwóch Polaków ocaliło komendanta kolonii Johna Smitha podczas ataku Indian z plemienia Paspahegh.
Napis na tablicy głosi m.in: “Zatrudnieni przez Virginia Company wykwalifikowani rzemieślnicy polskiego pochodzenia przybyli do Jamestown na pokładzie statku „Mary and Margaret” około 1 października 1608. Polacy zajmowali się produkcją szkła oraz potażu, artykułów używanych do żeglugi i konserwacji statków, a także wyrobów z drewna. Wkrótce wykonane przez nich próbki wyrobów zostały przesłane do Anglii. Wysokie kwalifikacje pracowników spowodowały przydzielenie im uczniów, aby zaprezentowane umiejętności „nie zaginęły wraz z nimi”. Kapitan John Smith w pamiętnikach chwalił etykę pracy Polaków. W aktach sądowych odnotowano, że w wyniku rozstrzygniętego sporu, w dniu 21 lipca 1619 roku przyznano Polakom pełne prawo głosu."
Co ciekawe 17 grudnia 2008 roku Narodowy Bank Polski upamiętnił 400 rocznicę przypłynięcia Polaków do Jamestown, bijąc 3 monety o nominale 2, 10 i 100 złotych.
O Polakach w Jamestown można przeczytać w książce „The Polish Pioneers in Virginia” (Polscy pionierzy w Wirginii) autorstwa Zygmunta H. Umińskiego, wydawca: Polish Publication Society of America, New York, 1974, a także w książkę Arthura Waldo „True Heroes of Jamestown.” (Prawdziwi bohaterowie z Jamestown).
Fot.: Facebook (scontent-waw1-1.xx.fbcdn.net/v/t1.18169-9/10941509_10152763759009366_8586362450565656366_n.jpg?_nc_cat=105&ccb=1-7&_nc_sid=c2f564&_nc_ohc=GM_SFWpNx9IAX9GGj1Z&_nc_ht=scontent-waw1-1.xx&oh=00_AfDzPvnmpfulvf040YD3n8yB0iPAWnb9IV1Kg83cz2lpTA&oe=655B0AAD)
